Początki banków genów

Już przed I Wojną Światową zauważono, że niektóre pochodzenia drzew cechują się lepszymi cechami jakościowymi i przyrostowymi. Stanowiło to podstawę powstania nowej dziedziny wiedzy - genetyki leśnej. Zaczęto wybierać i chronić wyróżniające się drzewostany, traktując je jako źródło materiału siewnego. Zakładano też pierwsze doświadczenia w celu porównywania wybranych pochodzeń. Po II Wojnie Światowej zaczęły powstawać chłodnie do wieloletniego przechowywania nasion, w celu zachowania ciągłości produkcji szkółkarskiej w latach słabego urodzaju. W kilku krajach Europy i Ameryki Północnej powstała idea zakładania banków genów, początkowo ukierunkowanych na nasiona gatunków użytkowanych w rolnictwie i sadownictwie, a w końcu także w gospodarce leśnej.

Rola Banku Światowego

Zakładanie banków genów znalazło się w obszarze zainteresowania Banku Światowego m.in. dzięki poparciu dr. Stanleya Krugmana, leśnika zatrudnionego w USDA Forest Service. Na Polskę zwrócono uwagę dzięki osiągnięciom polskich naukowców, zwłaszcza z IBL i Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku. Dodatkowo w naszym kraju od lat wybierano drzewostany nasienne i drzewa doborowe. Wiele takich obiektów zagrożonych było zagładą, z uwagi na emisje przemysłowe z zakładów energetycznych w Czechosłowacji, Niemczech i Polsce.

Po wizycie dr. Krugmana w naszym kraju w 1991 r., powstał dokument Banku Światowego pt. "Projekt Ochrony Biozróżnicowania Obszarów Leśnych w Polsce". Propozycja ta została przedstawiona Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, a następnie negocjowana w Ministerstwie Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Po akceptacji projektu powołano w DGLP Biuro Grantu GEF 05-21685 POL z zadaniem przygotowania szczegółowych materiałów i realizacji projektu.

Założenia funkcjonowania LBG Kostrzyca

12 marca 1992 r. dyrektor generalny LP, dr inż. J. Smykała, i dyrektor Biura Grantu, prof. P. Paschalis, zaproponowali Prof. Bolesławowi Suszce opracowanie założeń budowy i przyjęcie funkcji konsultanta projektu. Ostatecznie na lokalizację banku genów wybrano Miłków, wieś na terenie Nadleśnictwa Śnieżka, położoną u podnóża Karkonoszy. O wyborze zdecydowała bliskość drzewostanów dotkniętych klęską ekologiczną. Projekt przewidywał utworzenie nowoczesnej w skali Polski i Europy placówki, nastawionej na gromadzenie i ochronę zasobów genowych rodzimych gatunków drzew i krzewów leśnych, a także zagrożonych gatunków roślin zielnych.

Ostateczną wizję projektu przedstawiono 11 czerwca 1992 r. w postaci graficznego schematu działów i ich powiązań. Na tej podstawie Biuro Projektów CAD System - Miastoprojekt opracowało schematy funkcjonowania jednostki. 11 listopada 1992 r. na konferencji zainteresowanych stron uzupełniono projekt o obiekty związane z termoterapią, rentgenografią i działem fitosanitarnym. Po opracowaniu dokumentacji ruszyły prace budowlane. Z ramienia RDLP we Wrocławiu kierownikiem obiektu został dr inż. Kazimierz Toka.

Początek działalności LBG Kostrzyca

13 grudnia 1995 r. nastąpiło uroczyste otwarcie LBG Kostrzyca, a z dniem 1 stycznia 1996 r. początek działaności jednostki. Kontrolowana ochrona zasobów genowych polskich lasów stała się rzeczywistością. Budowę LBG Kostrzyca sfinansowano ostatecznie ze środków PGL LP, Banku Światowego, NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu oraz Unii Europejskiej w ramach programu PHARE.

Planowana organizacja jednostki

Za cel LBG Kostrzyca uznano przechowywanie ex situ zasobów genowych. Zamierzano tu realizować całokształt działań: od zbioru szyszek i owoców, poprzez przechowywanie nasion, po ich przysposobienie do siewu. W razie konieczności zakładano możliwość rozmnażania wegetatywnego. Zgodnie z założeniami LBG Kostrzyca składał się z oddzielnych, parterowych pawilonów, połączonych krytymi łącznikami. Dysponował przy tym własną stacją oceny nasion do okresowej kontroli stanu zgromadzonych zasobów genowych. Samo przechowywanie odbywać się miało w temperaturze -10/-20°C, w metalowych, niekorodujących, szczelnie zamykanych pojemnikach.

Blok administracyjny obejmował pomieszczenia dyrekcji, głównego inżyniera, biblioteki, pracowni fotograficznej, archiwum zielników, sali seminaryjnej oraz kierownictwa działu rozmnażania. Później przeniesiono do niego stację oceny nasion. Blok banku genów składał się z 3 komór chłodniczych ze wspólnym przedsionkiem. W komorach na ruchomych regałach przewidziano umieszczanie kartonów z materiałem rozmnożeniowym wraz z próbkami do ocen jakości. Zaplanowano tu również maszynownię oraz pomieszczenie socjalne. Blok pozyskania nasion dzielił się na 2 ciągi technologiczne. Ciąg gatunków iglastych obejmował halę składowania szyszek oraz halę wyłuszczania (przeznaczoną również do odskrzydlania, doczyszczania i suszenia nasion). W ciągu gatunków liściastych przewidziano halę składowania owoców, urządzenia do wydobycia nasion i ich oczyszczania, urządzenia do termoterapii, doczyszczania i suszenia nasion. Dla ww. ciągów zaplanowano wspólne pomieszczenie do pakowania i magazyny. Przewidziano także oddzielny blok zaplecza technicznego z placem manewrowym, garażami, centralą elektryczną, stacją wodno-kanalizacyjną i biologiczną oczyszczalnią ścieków. Wokół budynków wykonano nasadzenia roślin, stanowiące podstawę przyszłego arboretum.

Leśny Bank Genów Kostrzyca dawniej i dziś.

Materiał filmowy o Leśnym Banku Genów Kostrzyca